Hệ lụy không mong muốn

Phương án 1, thuế tiêu thụ đặc biệt với mặt hàng bia, rượu trên 20 độ, từ năm 2026, sẽ tăng lên 70%; 2027 là 75% và tăng liên tiếp mỗi năm 5% cho đến năm 2030 lên 90%. Đối với rượu dưới 20 độ sẽ tăng lên 40% vào năm 2026 và tăng liên tiếp mỗi năm 5% cho đến 60% vào năm 2030.

Phương án 2, thuế tiêu thụ đặc biệt với bia và rượu trên 20 độ sẽ tăng lên 80% vào năm 2026 và mỗi năm tăng 5% lên đến 100% vào năm 2030. Đối với rượu dưới 20 độ sẽ tăng lên 50% vào năm 2026 và mỗi năm tăng 5% cho đến 70% vào năm 2030. Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2.

Tại hội thảo “Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp” do Báo Đầu tư tổ chức ngày 14-8, Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Tư vấn thuế Deloitte Việt Nam Bùi Ngọc Tuấn cho biết, mặc dù mặt hàng rượu, bia đã được tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo lộ trình từ năm 2016-2018, sức mua rượu, bia của người dân Việt Nam vẫn tăng, mức điều chỉnh thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt chưa thực sự đủ mạnh để tác động giảm tiêu dùng. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuế bia rượu ở Việt Nam mới chiếm khoảng 30% giá bán lẻ, trong khi ở nhiều nước tỷ trọng này từ 40%-85% giá bán lẻ, do đó, WHO khuyến nghị Việt Nam nên tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thêm ít nhất 10% để giảm lượng tiêu dùng, từ đó kiểm soát các tác hại của bia, rượu.

Thực tế quan sát cho thấy, khi giá rượu bia chính ngạch tăng do tăng thuế tiêu thu đặc biệt, người tiêu dùng lại có xu hướng chuyển sang dùng các loại rượu bia nhập lậu, làm giả, sản xuất trái phép, dẫn đến càng thất thu cho ngân sách nhà nước, mà sức khỏe của người dân có thể bị ảnh hưởng tiêu cực hơn. Cũng theo báo cáo của WHO, tỷ lệ tiêu thụ rượu bia không chính ngạch tại Việt Nam những năm qua là khoảng trên dưới 60% trên tổng lượng tiêu thụ. Nói cách khác, khoảng gần 2/3 lượng tiêu thụ rượu bia tại Việt Nam có thể từ nguồn nhập lậu hoặc sản xuất cá thể.

Bên cạnh đó, mức tăng quá nhanh và cao đột ngột có thể dẫn đến những hệ lụy không mong muốn. Chẳng hạn, việc tăng thuế có thể làm thu hẹp quy mô sản xuất của các doanh nghiệp, dẫn đến lãng phí dây chuyền sản xuất và thiết bị đã đầu tư, cũng như tăng tỷ lệ thất nghiệp do cắt giảm lao động... Thời gian qua, ngành bia rượu cũng đã chứng kiến những sụt giảm trong tiêu thụ rượu bia từ việc thực thi quy định về nồng độ cồn khi điều khiển phương tiện tham gia giao thông.

Còn Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) Chu Thị Vân Anh cho hay, mức đề xuất tăng thuế của Bộ Tài chính là mức tăng cao nhất trong lịch. Do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và việc thực hiện Nghị định 100/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đã làm giảm số lượng người điều hành phương tiện giao thông uống rượu bia, ngành kinh doanh đồ uống có cồn đã chịu ảnh hưởng nặng nề. Sản lượng tiêu thụ giảm, chi phí vận hành tăng cao, và chuỗi cung ứng bị gián đoạn đã khiến cho quá trình phục hồi của các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn.

Lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm từ năm 2021, thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm trong giai đoạn 2020-2023; lượng hàng tồn kho riêng 6 tháng đầu năm 2024 tăng 29% so với cùng kỳ năm trước; doanh thu sụt giảm ảnh hưởng đến lao động việc làm, an sinh xã hội. Ước tính, ngành bia - rượu - nước giải khát đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng, tương đương khoảng 3,4% thu ngân sách nhà nước trong năm 2023.

Cùng với lo ngại về nguy cơ tiêu dùng có xu hướng chuyển sang các sản phẩm trôi nổi và hàng lậu gia tăng, bà Chu Thị Vân Anh cho rằng, cơ quan soạn thảo đánh giá tác động chưa đầy đủ, toàn diện, thiếu về mặt định lượng tác động đối với đối tượng trực tiếp, gián tiếp, tính hiệu quả đối với mục tiêu bảo vệ sức khỏe, ngân sách, an sinh xã hội, lao động…

Tác động của hành chính mạnh hơn so với tác động về thuế

Đáng chú ý, số liệu do nguyên Cục trưởng Cục Thuế doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế) Nguyễn Văn Phụng đưa ra cho thấy, thuế với mặt hàng này tăng liên tục trong suốt 10 năm nay, nhưng xét theo số liệu tiêu dùng bình quân đầu người tăng hơn 2 lần và đặc biệt là tác động nghịch của rượu bia, tỉ lệ người lạm dụng rượu bia có hành vi bạo hành năm 2010 chỉ chiếm 1,4% dân số nhưng đến năm 2016 tỉ lệ này đã tăng lên đến 14,4%, gấp 10 lần.

“Thuế tăng 5% mỗi năm nhưng hành vi bạo lực tăng đến 10 lần. Chỉ khi Nghị định 100/2019/NĐ-CP của Chính phủ thực hiện quyết liệt thì hành vi bạo lực này mới thay đổi. Điều đó cho thấy tác động của hành chính mạnh hơn so với tác động về thuế”, ông Nguyễn Văn Phụng nói.

Vì vậy, đại diện VBA kiến nghị tăng thuế có lộ trình và giãn tiến độ; năm đầu tăng 5%, lộ trình giãn 2 năm tăng 5% để các doanh nghiệp có điều kiện xây dựng phương án, chuyển đổi sản xuất kinh doanh, không bị xáo trộn quá lớn cũng như bảo đảm hài hòa các mục tiêu và phù hợp trong bối cảnh cụ thể.

Đồng quan điểm, Chủ tịch Hội tư vấn Thuế Việt Nam Nguyễn Thị Cúc cho rằng cần nghiên cứu kỹ mức độ tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý để bảo đảm duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, công ăn việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu nguyên liệu, sản xuất, thương mại, dịch vụ ăn uống, nhằm tạo điều kiện để ổn định thị trường, giúp doanh nghiệp, người tiêu dung thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030, tránh bị sốc do tăng nhanh, đột ngột. Cùng với tăng thuế, cần tăng cường biện pháp quản lý rượu bia nhập lậu, đặc biệt là rượu do người dân nấu, rượu mua bán bất hợp pháp, không đảm bảo chất lượng, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng.

Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Phan Đức Hiếu nhìn nhận, ngoài hai phương án trên, cần có phương án thứ ba, trong đó đề xuất đánh thuế từ năm 2027 hoặc năm 2028 để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị. Đồng thời, cần cân nhắc mức thuế cao nhất đến năm 2030 là bao nhiêu % dựa trên việc xác định đây là chính sách chính trong việc giảm tiêu thụ rượu, bia hay là chỉ là chính sách bổ sung. Vị chuyên gia này cũng cho rằng không nên đánh thuế với bia 0 độ và mức thuế với rượu nên thấp hơn với bia.

Trong khi đó, Ủy viên Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội Hoàng Văn Cường nêu quan điểm, với thuế tiêu thụ đặc biệt, bên cạnh mục tiêu là thu ngân sách thì mục tiêu quan trọng khác là điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Vì vậy, đánh thuế phải hài hòa lợi ích giữa nhà sản xuất, nhà nước và người tiêu dùng.