Các chuyên gia cảnh báo rằng mức độ ô nhiễm tại Thủ đô không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng mà còn gây ra nhiều vấn đề về môi trường và kinh tế. Vậy đâu là nguyên nhân chính, và giải pháp nào có thể cải thiện tình trạng này?

Mùa “ô nhiễm không khí”

Theo các báo cáo gần đây từ AirVisual, Hà Nội thường xuyên có chỉ số chất lượng không khí (AQI) ở mức nguy hiểm, đặc biệt là trong các tháng mùa Đông. Cụ thể, chỉ số AQI tại Hà Nội thường dao động ở mức từ 150 đến 200, trong khi các chỉ số PM2.5 – một loại hạt bụi mịn nguy hiểm – thường vượt quá 50 microgram/m³, cao gấp nhiều lần so với mức an toàn 15 microgram/m³ mà Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo​. Bên cạnh đó, dữ liệu từ Bộ TN&MT cho thấy rằng nồng độ bụi mịn PM2.5 tại nhiều khu vực của Hà Nội thường xuyên vượt ngưỡng an toàn, đặc biệt là vào thời gian cao điểm như giờ tan tầm hay các tháng cuối năm. Vấn đề này trở nên nghiêm trọng hơn với hiện tượng nghịch nhiệt, khi nhiệt độ giảm vào ban đêm và sáng sớm, khiến bụi và các hạt ô nhiễm bị giữ lại trong không khí, không thể phân tán.

ds (0:02)

Bầu trời Hà Nội mù mịt vào mỗi buổi sáng thường xuyên xuất hiện trong thời gian gần đây. Ảnh: Công Hùng

Một trong những nguyên nhân chính gây ra ô nhiễm không khí tại Hà Nội là khí thải từ phương tiện giao thông. Với hơn 8 triệu phương tiện giao thông, phần lớn là xe máy và ô tô chạy bằng nhiên liệu hóa thạch, Hà Nội phải đối mặt với lượng khí thải khổng lồ hàng ngày. Theo ước tính, các phương tiện giao thông chiếm tới 30% tổng lượng khí thải, với các hạt bụi mịn từ động cơ diesel và xăng là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm​.

Thêm vào đó, hoạt động công nghiệp và xây dựng cũng là yếu tố làm gia tăng ô nhiễm không khí. Các nhà máy và khu công nghiệp xung quanh Hà Nội không chỉ thải ra khí CO2 mà còn phát tán các chất thải độc hại như SO2 và NOx vào không khí. Đồng thời, hoạt động xây dựng ngày càng gia tăng, đặc biệt ở khu vực đô thị trung tâm, khiến bụi và chất ô nhiễm từ các công trình cũng trở thành nguồn gây ô nhiễm. Ngoài ra, yếu tố nghịch nhiệt và điều kiện thời tiết vào mùa Đông càng làm tình trạng ô nhiễm trở nên trầm trọng hơn. Hiện tượng nghịch nhiệt làm cho không khí không lưu thông, dẫn đến việc bụi và khí thải bị giữ lại gần mặt đất, khiến nồng độ các chất ô nhiễm gia tăng một cách đáng kể vào các buổi sáng sớm.

Ô nhiễm không khí đã và đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là đối với trẻ em, người già và những người mắc bệnh mãn tính. Theo nghiên cứu từ các tổ chức y tế, tiếp xúc lâu dài với mức độ PM2.5 cao có thể gây ra các bệnh về đường hô hấp như viêm phổi, viêm phế quản mãn tính và hen suyễn. Bên cạnh đó, ô nhiễm không khí còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ và thậm chí ung thư phổi​. Theo báo cáo của Bộ Y tế, số lượng bệnh nhân nhập viện do các triệu chứng liên quan đến ô nhiễm không khí như khó thở, đau ngực và mệt mỏi đã tăng lên đáng kể trong những tháng cuối năm 2023. Đặc biệt, trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất khi hệ miễn dịch của các em chưa phát triển đầy đủ để chống lại các tác nhân gây hại từ không khí ô nhiễm.

Đi tìm “thuốc đặc trị”

Trước tình hình trên, các chuyên gia cảnh báo rằng nếu không có biện pháp khắc phục hiệu quả, Hà Nội có thể phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng trong những năm tới. Ô nhiễm không khí không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn làm giảm tuổi thọ trung bình của người dân.

Bộ Y tế cũng đưa ra nhiều cảnh báo về sức khỏe, đặc biệt là đối với nhóm người dễ bị tổn thương như trẻ em, người cao tuổi và những người có tiền sử bệnh hô hấp. Các khuyến cáo bao gồm việc hạn chế ra ngoài vào những ngày có chỉ số AQI cao, sử dụng khẩu trang chuyên dụng khi ra đường và trang bị hệ thống lọc không khí trong nhà. Tuy nhiên, việc sử dụng khẩu trang, máy lọc nước… chỉ là những giải pháp “phần ngọn” mang tính chất tạm thời. Tình trạng ô nhiễm không khí cần một loại “thuốc đặc trị”.

TS Nguyễn Văn Khải - Chuyên gia môi trường cho biết, việc sử dụng khẩu trang chống bụi mịn có thể giúp giảm nguy cơ tiếp xúc với PM2.5 nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời. Ông nhấn mạnh rằng để giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm, cần phải có các biện pháp quản lý tổng thể và lâu dài từ chính quyền​.

Trên thực tế, thời gian qua Hà Nội đã thực hiện một số biện pháp nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí, bao gồm áp dụng tiêu chuẩn khí thải Euro 5 cho xe ô tô, phát triển các hệ thống giao thông công cộng hiện đại và khuyến khích người dân sử dụng phương tiện xanh như xe đạp điện và xe điện. Tuy nhiên, các biện pháp này vẫn chưa đủ để cải thiện tình hình ô nhiễm không khí đáng kể​.

Do đó, một trong những giải pháp cần được TP chú trọng là khuyến khích sử dụng xe điện, đặc biệt là các phương tiện giao thông công cộng như xe buýt điện, tàu điện trên cao vừa giúp giảm lượng khí thải, vừa cải thiện chất lượng không khí. Ngoài ra, chính quyền TP cần tăng cường kiểm soát chất thải từ các nhà máy và khu công nghiệp lân cận, yêu cầu các DN thực hiện quy trình xử lý chất thải nghiêm ngặt hơn để bảo đảm khí thải không vượt quá mức cho phép. Đối với các công trình xây dựng, cần phải thực hiện các biện pháp che chắn bụi tốt hơn, đồng thời yêu cầu các nhà thầu tuân thủ nghiêm các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường. Việc sử dụng vật liệu xây dựng thân thiện với môi trường và thực hiện các biện pháp giảm phát thải bụi từ các công trình xây dựng cũng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí tại Hà Nội.

Các chuyên gia môi trường cho rằng, Hà Nội có thể học hỏi kinh nghiệm từ các TP khác trên thế giới về cách đối phó với ô nhiễm không khí. Chẳng hạn, Trung Quốc đã áp dụng thành công các biện pháp giảm thiểu khí thải từ xe cộ và công nghiệp thông qua việc triển khai các chính sách kiểm soát chặt chẽ và áp dụng công nghệ hiện đại. Các TP như Bắc Kinh và Thượng Hải đã giảm đáng kể mức độ ô nhiễm sau khi thực hiện nhiều biện pháp quyết liệt​.

Bên cạnh đó, Hà Nội cũng cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường. Các chương trình giáo dục cộng đồng, chiến dịch nâng cao nhận thức về ô nhiễm không khí và việc sử dụng phương tiện xanh có thể giúp thay đổi thói quen của người dân và giảm bớt sự phụ thuộc vào các phương tiện giao thông gây ô nhiễm. Ngoài ra, việc tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, các quốc gia láng giềng để thực hiện các giải pháp tổng thể và bền vững trong việc kiểm soát ô nhiễm không khí cũng là những giải pháp hữu hiệu mà Hà Nội có thể hướng tới nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí trong thời gian tới. Quỹ hỗ trợ từ các tổ chức như Ngân hàng Thế giới (World Bank) và Chương trình Môi trường Liên Hợp quốc (UNEP) có thể giúp Hà Nội triển khai các dự án cải thiện chất lượng không khí một cách bền vững.

Năm 2023, Hà Nội đã được xếp vào top 10 TP ô nhiễm nhất thế giới trong nhiều thời điểm, điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn làm giảm sức hút du lịch và đầu tư​. "Mùa" ô nhiễm không khí thường diễn ra từ tháng 10 đến hết tháng 3 năm sau. Đặc biệt những thời điểm không có mưa, trời lặng gió, bụi mịn PM2.5 sẽ khuếch tán rất mạnh. Chất lượng không khí chỉ được cải thiện khi có mưa to, gió lớn.