Với Báo Nhà báo và Công luận, sự ra đi quá đỗi đường đột ấy để lại quá nhiều cảm xúc, bởi, với đội ngũ cán bộ, phóng viên Báo Nhà báo và Công luận, nhà báo, nhà văn Trần Mai Hạnh không chỉ là một cựu phóng viên chiến trường, một nhà báo dày dạn kinh nghiệm cả trong thời chiến cũng như thời bình mà còn là bậc tiền bối, nguyên Phó Chủ tịch – Tổng Thư ký Hội Nhà báo Việt Nam – kiêm Tổng Biên tập đầu tiên của Báo Nhà báo và Công luận.

Nhà báo của những sự kiện lịch sử 

Lúc sinh thời, nhà báo, nhà văn Trần Mai Hạnh từng quan niệm: “Nghề báo gắn với sự kiện. Nhà báo không ký tên vào lịch sử, họ chỉ để lại tên tuổi của mình trong lịch sử chiến công của người khác”. 

Và thực sự trong suốt hành trình cầm bút của mình, nhà báo, nhà văn Trần Mai Hạnh đã sống và viết như một nhân chứng lịch sử đích thực. Say mê văn học từ nhỏ, theo đuổi giấc mộng văn chương khi học Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội), tuy nhiên, số phận lại đưa đẩy Trần Mai Hạnh đến với nghề báo. Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ bước sang một giai đoạn mới, nhà trường cho tốt nghiệp sớm một năm, ngay sau đó ông trở thành phóng viên chiến trường trong Đoàn công tác đặc biệt của Việt Nam Thông tấn (nay là Thông tấn xã Việt Nam). Trong quãng thời gian từ 1965 - 1975, ông có mặt trên các mặt trận, chiến trường trong Nam, ngoài Bắc.

“Trưa hôm sau, 1/5/1975, khi tôi và Văn Bảo đang trên ô tô giữa đường phố Sài Gòn sôi động, nườm nượp những dòng người đang ùa ra vui mừng chào đón đoàn quân giải phóng thì bất ngờ nghe được buổi thời sự đặc biệt của Đài Tiếng nói Việt Nam phát qua chiếc đài bán dẫn chúng tôi mang theo bên người. Đài đã trang trọng đọc bài tường thuật "Thành phố Hồ Chí Minh rực rỡ sao vàng" và giới thiệu rõ là "Bài của Trần Mai Hạnh, phóng viên Việt Nam Thông tấn xã tại Sài Gòn điện về". Lúc đó, tôi đã lặng lẽ khóc. Những giọt nước mắt hiếm hoi của người lính nơi chiến trường, trong niềm hạnh phúc khôn tả xiết” - nhà báo Trần Mai Hạnh đã từng hồi ức lại những cảm xúc không thể quên trong thời khắc lịch sử ấy trong cuộc trò chuyện với báo Dân Việt cách đây mấy năm.

Cũng trong cuộc trò chuyện với báo Dân Việt, nhà báo Trần Mai Hạnh cũng không giấu giếm điều mà ông cho là sự may mắn của cá nhân ông: “Có hàng trăm nhà báo, nhà văn tham gia chiến dịch giải phóng Sài Gòn, rất nhiều người nổi tiếng và tài giỏi hơn tôi, nhưng tôi lại là người sở hữu được nhiều tài liệu lịch sử quý giá. Tôi không hề cảm thấy "mình được chọn", nhưng tôi cảm nhận rõ số phận của mình trước những sắp xếp ngẫu nhiên và kỳ lạ của cuộc sống đã giúp tôi làm được điều gần như không tưởng (đối với tôi). Và tôi thấy biết ơn sự sắp xếp đó của cuộc sống”.

Và từ sự biết ơn ấy, không chỉ đưa vào những trang báo, từ việc thu thập được một khối lượng tài liệu đồ sộ, đa số là các tài liệu tuyệt mật về cuộc chiến của phía bên kia (phía Việt Nam Cộng hoà và phía Hoa Kỳ) rồi hóa thân phục dựng thành công sự sụp đổ cuối cùng của Việt Nam Cộng hòa (chính quyền Nguyễn Văn Thiệu), ông đã cho công bố trong cuốn tiểu thuyết tư liệu lịch sử "Biên bản chiến tranh 1-2-3-4.75" do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật ấn hành. Tiểu thuyết "Biên bản chiến tranh 1-2-3-4.75" sau đó đã giành được Giải thưởng Văn học năm 2014 của Hội Nhà văn Việt Nam, Giải thưởng Văn học ASEAN 2015, được tái bản tới lần thứ 5, được dịch sang tiếng Anh với tựa đề “A war account 1-2-3-4.75”, được dịch sang tiếng Lào, trở thành sách của Nhà nước Việt Nam trao tặng nước bạn Lào, và hiện đang được tiếp tục dịch sang ngôn ngữ khác. Trước đó, cũng với tư cách một nhân chứng lịch sử, ngay sau ngày non sông liền một dải, nhà báo Trần Mai Hạnh đã viết hai cuốn sách “Sụp đổ và tự thú” và “Ngày tận thế”.